Przestrzeganie terminów procesowych jest najważniejszym obowiązkiem strony postępowania. Nawet gdyby stanowisko strony było całkowicie uzasadnione i poparte niepodważalnymi dowodami, to nie zostanie wzięte pod uwagę przez sąd, jeżeli czynność została dokonana z przekroczeniem terminu. Każdy kto decyduje się na samodzielne prowadzenie swojej sprawy powinien więc poświęcić należytą uwagę temu zagadnieniu.

Rodzaje terminów procesowych

Terminy procesowe dzielą się na dwa typy: sądowe i ustawowe. Różnice pomiędzy nimi zostaną omówione poniżej. Warto jednak najpierw wspomnieć, że terminami procesowymi nie są okresy do dokonania czynności procesowej, które są limitowane określonym etapem postępowania. Przykładem takiego quasiterminu jest czas na wniesienie powództwa wzajemnego, co można zrobić najpóźniej na pierwszej rozprawie. Zaniechanie podjęcia czynności procesowej w określonym etapie postępowania powoduje ostateczną utratę  możliwości jej dokonania.

Terminy ustawowe

W przypadku terminów ustawowych ich długość i chwila rozpoczęcia ich biegu są określone bezpośrednio w przepisie ustawy. Jako przykład można wskazać termin do wniesienia apelacji, który wynosi dwa tygodnie i rozpoczyna się z chwilą doręczenia stronie wyroku z uzasadnieniem.

Terminy ustawowe nie mogą być skracane ani przedłużane.

Terminy sądowe

Z terminem sądowym mamy do czynienia wtedy, gdy przepis ustawy pozostawia wyznaczenie terminu lub jego długości uznaniu sądu. Przykładem jest termin na wniesienie odpowiedzi na pozew – pozwany może zostać zobowiązany do jej wniesienia w określonym terminie, nie krótszym jednak niż dwa tygodnie.

Bieg terminów sądowych rozpoczyna się z chwilą ogłoszenia postanowienia albo zarządzenia o ich wyznaczeniu, albo z momentem ich doręczenia jeżeli przepisy przewidują pisemne powiadomienie strony.

Termin sądowy może zostać z ważnych przyczyn skrócony lub przedłużony, na wniosek zgłoszony przed jego upływem.

Zasady obliczania biegu terminów

Termin oznaczony w dniach kończy się z upływem ostatniego dnia. Jeżeli początkiem biegu terminu jest określone zdarzenie, to przy obliczaniu biegu terminu nie uwzględnia się dnia, w którym ono nastąpiło.

Przykład:

Na rozprawie w dniu 19.11. strony zostały zobowiązane do wniesienia pisma procesowego w terminie 7 dni.  Bieg terminu rozpoczyna się 20.11. i upływa z końcem siódmego dnia, czyli 26.11. o 24.00.

Termin oznaczony w tygodniach lub miesiącach kończy się w dniu odpowiadającym nazwą lub datą początkowemu dniowi terminu, a gdyby takiego dnia w ostatnim miesiącu nie było – w ostatnim dniu tego miesiąca.

Przykład:

Wyrok sądu drugiej instancji został doręczony stronie w dniu 19.09. Dwumiesięczny termin do wniesienia skargi kasacyjnej upłynie więc z końcem dnia 19.11. Gdyby wyrok został doręczony stronie w dniu 30.12., to termin upłynąłby z końcem dnia 28.02. (oczywiście zakładając, że nie mamy akurat roku przestępnego).

Jeżeli obliczony według powyższych zasad termin miałby skończyć się w dniu ustawowo wolnym od pracy, to upływa on w dniu następnym. Dniami ustawowo wolnymi od pracy sąd:

• każda niedziela,
• 1 stycznia – Nowy Rok,
•  6 stycznia – Święto Trzech Króli,
•  pierwszy dzień Wielkiej Nocy,
• drugi dzień Wielkiej Nocy,
• 1 maja – Święto Państwowe,
• 3 maja – Święto Narodowe Trzeciego Maja,
• pierwszy dzień Zielonych Świątek,
• dzień Bożego Ciała,
• 15 sierpnia – Wniebowzięcie Najświętszej Maryi Panny, (co ciekawe ustawa nie posługuje się w tym przypadku w ogóle nazwą przypadającego na ten dzień Święta Wojska Polskiego),
• 1 listopada – Wszystkich Świętych,
• 11 listopada – Narodowe Święto Niepodległości,
• 25 grudnia – pierwszy dzień Bożego Narodzenia,
• 26 grudnia – drugi dzień Bożego Narodzenia

Należy koniecznie pamiętać, że dniami ustawowo wolnymi od pracy nie są soboty, pomimo, że nie działają wtedy sądy, ani większość urzędów pocztowych.

Zachowanie terminu

Złożenie pisma procesowego uważa się za dokonane w terminie nie tylko w wypadku złożenia go w sądzie przed upływem terminu, lecz również w wypadku wysłania go w tym okresie poprzez placówkę pocztową operatora wyznaczonego (aktualnie jest to Poczta Polska). Analogiczny skutek odniesie pismo wysłane w terminie za pośrednictwem operatora świadczącego pocztowe usługi powszechne w innym państwie członkowskim Unii Europejskiej. W przypadku wysyłania pisma z innego kraju UE każdorazowo musimy dokładnie upewnić się czy aby na pewno wysyłamy przesyłkę poprzez właściwego operatora.

Skutek złożenia pisma w sądzie wywiera również złożenie pisma przez żołnierza w dowództwie jednostki wojskowej albo przez osobę pozbawioną wolności w administracji zakładu karnego oraz przez członka załogi polskiego statku morskiego u kapitana statku.

Wniosek o przywrócenie terminu

Czynność dokonana po upływie terminu nie wywołuje skutków prawnych. Jeżeli jednak uchybienie terminu nie jest winą strony, a rodzi dla niej negatywne skutki procesowe, możliwe jest ubieganie się o przywrócenie terminu przez sąd.

Wniosek o przywrócenie terminu należy złożyć w terminie 7 dni od daty ustania przeszkody, która uniemożliwiła stronie dokonanie czynności w przepisanym czasie. Co ciekawe, możliwe jest również złożenie wniosku o przywrócenie terminu do  złożenia wniosku o przywrócenie terminu do dokonania innej czynności. Po upływie roku od upływu terminu, jego przywrócenie jest dopuszczalne tylko w wyjątkowych wypadkach.

Wniosek o przywrócenie terminu, oprócz ogólnych wymagań formalnych dotyczących każdego pisma procesowego, powinien ponadto zawierać uprawdopodobnienie okoliczności przemawiających za tym, że strona nie ponosi winy za uchybienie. Równocześnie z wnioskiem o przywrócenie terminu należy dokonać czynności procesowej dla której był wyznaczony ten termin.

Przykład:

W ostatnim dniu terminu na złożenie apelacji strona miała wypadek, trafiła do szpitala, a jej stan zdrowia uniemożliwiał jej podjęcie czynności procesowych przez pół roku. Wniosek o przywrócenie terminu do wniesienia apelacji należy złożyć w ciągu 7 dni od daty odzyskania przez stronę możliwości działania i należy do niego załączyć apelację.

Jak widać z powyższego przykładu sformułowanie „przywrócenie terminu” może być mylące – nie należy rozumieć go w ten sposób, że po uwzględnieniu wniosku odżywa pierwotny termin, np. dwutygodniowy termin do wniesienia apelacji. Uwzględnienie wniosku o przywrócenie terminu de facto nie oznacza więc przywrócenia terminu, a jedynie uznanie za skuteczną czynności dokonanej po terminie.