Dowody w procesie cywilnym

 

lupa nad gazetą

pobrano z pixabay.com, licencja CC0

Nawet dla osoby, która całą wiedzę o procesie cywilnym czerpie z „Prawa Agaty” jest jasne, że aby wygrać sprawę należy znaleźć i przedstawić sądowi dowody, że mamy rację. Przeprowadzenie prywatnego śledztwa, a nawet asystentka – detektyw z zacięciem hakerskim, na niewiele się jednak zdadzą, jeżeli nie będziemy przestrzegać reguł rządzących postępowaniem dowodowym.

Co jest przedmiotem dowodzenia?

Zastanawiając się jakich dowodów potrzebujemy musimy cały czas pamiętać co jest przedmiotem procesu i jak działa sąd cywilny. Wprawdzie sprawa sądowa jest często jednym z aktów personalnego konfliktu między stronami, to jednak niezależnie od ich emocjonalnego zaangażowania przedmiotem zainteresowania sądu będzie wyłącznie wycinek ich relacji, bezpośrednio związany z roszczeniem dochodzonym przez powoda. Ramy procesu wyznacza sytuacja faktyczna, z której powód wywodzi swoje roszczenie.

Przykład:

Powód dochodzi zwrotu pożyczki, która nie została oddana w terminie. Przedmiotem zainteresowania sądu będzie w takim przypadku istnienie umowy, jej treść oraz to czy została prawidłowo wykonana przez strony. Bez znaczenia dla procesu pozostaną pobudki działania stron, związane z ich osobistymi animozjami itp.

Przepisy wprost stanowią, że przedmiotem dowodu mogą być tylko okoliczności mające istotne znaczenie dla sprawy. Każdy, kto choć raz brał udział w procesie cywilnym wie jednak, że ta zasada jest tylko z pozoru oczywista – wnioski dowodowe dotyczące okoliczności nie mających żadnego związku ze sprawą są zgłaszane bardzo często.

Kto ma przedstawiać dowody?

Kolejnym równie błędnym co powszechnym przekonaniem jest myślenie, że złożenie pozwu w sądzie cywilnym, to jakby zawiadomienie Policji o popełnieniu przestępstwa. Ściganie przestępstw jest jednak sprawą Państwa, a spory cywilnoprawne to prywatny problem stron. W procesie cywilnym panuje zasada kontradyktoryjności, co oznacza, że sąd nie prowadzi śledztwa zmierzającego do wyczerpującego ustalenia przebiegu wydarzeń, na które powołują się strony i nie przeprowadza dowodów z własnej inicjatywy. Rola sądu zasadniczo ogranicza się do dokonania oceny dowodów zgłoszonych przez strony.

Ciężar dowodu

O tym, która ze stron powinno udowodnić dany fakt decyduje podstawowa zasada – dowodzi ten, kto twierdzi, a nie ten kto zaprzecza.

Przykład:

sztanga

Ciężar dowodu czasem bywa nie do udźwignięcia… pobrano z pixabay.com, licencja CC0

Pozywając kogoś o zapłatę z tytułu sprzedaży musimy udowodnić, że doszło do zawarcia takiej umowy oraz że zostały przez nas spełnione wszystkie przewidziane w niej warunki otrzymania zapłaty, np. wydanie rzeczy kupującemu. Jeżeli pozwany zaprzecza istnieniu umowy, to nie musi niczego udowadniać. Gdyby jednak jego obrona miała polegać na twierdzeniu, że doszło już do zapłaty, albo że umowa jest nieważna, to byłby zobowiązany do udowodnienia takich okoliczności.

Strona na której spoczywał ciężar dowodu ponosi konsekwencje nieudowodnienia powoływanej przez siebie okoliczności.

Nie zawsze jednak strona musi udowodnić wszystkie warunki jakie przewiduje dana norma prawna dla uwzględnienia jej roszczenia. Ustawodawca czasami modyfikuje rozkład ciężaru dowodu wprowadzając w przepisach pewne domniemania.

Domniemanie może być wyrażone wprost, jak np. w art. 7 kodeksu cywilnego: „Jeżeli ustawa uzależnia skutki prawne od dobrej lub złej wiary, domniemywa się istnienie dobrej wiary.” Często treść przepisu nie jest jednak tak jednoznaczna i osoba bez wykształcenia prawniczego może nie zorientować się, że dana norma zmienia ciężar dowodu. Dobrym przykładem jest art. 24 § 1 kodeksu cywilnego, który wprowadza domniemanie bezprawności naruszenia dóbr osobistych – „Ten, czyje dobro osobiste zostaje zagrożone cudzym działaniem, może żądać zaniechania tego działania, chyba że nie jest ono bezprawne.”

Drugi z cytowanych przepisów doskonale nadaje się do wyjaśnienia jak domniemania prawne zmieniają rozkład ciężaru dowodu. Warunkiem żądania zaniechania działania zagrażającego naszym dobrom osobistym według tego przepisu są: istnienie zagrożenia określonego dobra osobistego na skutek działania sprawcy, które ponadto ma być bezprawne. Zgodnie z ogólną regułą, aby wygrać sprawę musielibyśmy dowieść, że:

1. pozwany dopuszcza się określonego działania,

2. działanie pozwanego jest bezprawne,

3. działanie pozwanego zagraża naszemu dobru osobistemu.

Dzięki wprowadzonemu przez ustawodawcę domniemaniu nie musimy jednak udowadniać okoliczności wymienionej w punkcie drugim. Ciężar dowodu został przesunięty na pozwanego, który zaprzecza bezprawności swojego działania. Jeżeli w procesie nie zostanie udowodnione, że działanie było bezprawne, ani brak jego bezprawności, to sąd na podstawie domniemania przyjmie bezprawność i wyda wyrok zgodny z żądaniem powoda. Gdyby nie wskazane wyżej domniemanie, to sprawę w takiej sytuacji wygrałby pozwany.

Jak zgłaszać dowody?

Wniosek dowodowy musi się składać z wskazania tzw. tezy dowodowej, czyli faktu, który ma zostać udowodniony oraz środka dowodowego, tj. sposobu w jaki ma nastąpić jego udowodnienie.

Przykład:

Powód dochodzi zapłaty na podstawie umowy sprzedaży. Strony nie zachowały formy pisemnej, więc powód zamierza wykazać istnienie umowy za pomocą faktury. Wniosek dowodowy może wyglądać następująco: „wnoszę o przeprowadzenie dowodu z dokumentu w postaci faktury VAT nr ….. z dnia…. (środek dowodowy) na okoliczność zawarcia przez strony umowy sprzedaży …. (teza dowodowa).

Powszechnie przyjętą praktyką jest zamieszczanie wniosków dowodowych w treści uzasadnienia pisma procesowego, w ten sposób, że po opisaniu określonego faktu przytacza się dowód, za pomocą którego ta okoliczność ma być wykazania:

Przykład:

W dniu …. strony zawarły umowę sprzedaży

Dowód:

– faktura VAT nr ….. z dnia…..

Kiedy należy zgłaszać wnioski dowodowe?

Strony powinny powoływać dowody na poparcie swoich twierdzeń przy pierwszej możliwej okazji, tj. co do zasady w pozwie i odpowiedzi na pozew. Nie możemy zatrzymywać sobie pewnych dowodów na później, aby wykorzystać je jako przysłowiowego asa w rękawie. W sytuacji gdy strona powinna była powołać jakieś dowody już w pierwszym piśmie i mogła to zrobić, ale tego zaniechała, to w wypadku późniejszego zgłoszenia wniosków dowodowych sąd pominie je jako spóźnione. Późniejsze uwzględnienie wniosków dowodowych zależy od uznania sądu i wymaga uprawdopodobnienia przez stronę, że nie zgłosiła dowodów bez swojej winy lub że uwzględnienie spóźnionych twierdzeń i dowodów nie spowoduje zwłoki w rozpoznaniu sprawy albo że występują inne wyjątkowe okoliczności.

Czy sąd może przyjąć istnienie pewnych faktów bez dowodów?

Niektóre istotne dla wyniku procesu fakty mogą nie wymagać udowodnienia. Należą do nich:

1. Fakty przyznane przez przeciwnika

Przyznanie może być wyrażone wprost, lub w sposób milczący, poprzez niewypowiedzenie się o faktach podnoszonych przez stronę przeciwną. Należy więc pamiętać, że brak zaprzeczenia stanowisku przeciwnika procesowego może więc sprawić, że sąd uzna, że przyznajemy mu rację.

2. Fakty powszechnie znane

Chodzi o okoliczności, które powinny być znane każdej przeciętnej osobie. Nie będzie zatem wymagane udowodnienie przez stronę, że w danym mieście miała miejsce powódź albo katastrofa kolejowa, o której wiadomości były podawane do opinii publicznej.

3. Fakt znane sądowi z urzędu

Z racji swojej działalności sąd może dysponować pewnymi istotnymi dla spawy informacjami, np. dzięki znajomości akt innych postępowań z udziałem tych samych osób. Sąd powinien poinformować strony o takich faktach i umożliwić im ewentualne zgłoszenie przeciwdowodu.

4. Domniemanie faktyczne

Przyjęcie przez sąd istnienia pewnych faktów może nastąpić nie tylko dzięki temu, że strony zgłoszą dowody na ich bezpośrednie wykazanie, lecz również wnioskowanie z innych ustalonych okoliczności. Wyprowadzenie wniosku o istnieniu określonych faktów powinno odpowiadać zasadom logiki i doświadczenia życiowego.

****

Dzisiejszy wpis oczywiście nie wyczerpuje całości postępowania dowodowego. Przepisy przewidują wiele reguł odnoszących się do poszczególnych środków dowodowych, takich jak dowód z dokumentów czy przesłuchania świadków. Zapraszam więc do lektury dalszych wpisów!