W ostatnim wpisie omówiliśmy katalog spraw jakimi zajmują się sądy cywilne. Zbliżamy się więc stopniowo do etapu wniesienia sprawy do sądu. Wypada teraz napisać parę słów o samych sądach.
Sądownictwo cywilne
Czytając rozmaite publikacje dotyczące sądów często można spotkać się z pojęciem „sądy powszechne”. Sformułowanie to odnosi się do wszystkich sądów poza Sądem Najwyższym, a więc do sądów rejonowych, okręgowych i apelacyjnych.
Rozróżnienie na sądy powszechne i Sąd Najwyższy nie ma charakteru kurtuazyjnego. Nie chodzi w nim o podkreślenie prestiżu Sądu Najwyższego, lecz o wskazanie, że rzeczywiście pełni on rolę odmienną od pozostałych sądów.
Zadaniem sądu powszechnego jest wymierzenie sprawiedliwości w konkretnej, indywidualnej sprawie. Z kolei rolą Sądu Najwyższego jest stanie na straży interesu publicznego. Interes ten jest realizowany poprzez wyjaśnianie szczególnie trudnych zagadnień prawnych oraz rozwiązywanie wątpliwości, które pojawiły się w orzecznictwie sądów powszechnych na tle stosowania niektórych przepisów. Sąd Najwyższy swoimi opiniami kształtuje orzecznictwo pozostałych sądów i w pewien sposób współtworzy prawo. Oczywiście Sąd Najwyższy czyni to najczęściej orzekając w konkretnej sprawie, jednak rozpoznaje ją niejako przy okazji i wyłącznie wtedy gdy jest to uzasadnione interesem publicznym.
Sądownictwo cywilne
Hierarchia sądów – instancyjność postępowania
Główny ciężar rozpoznawania spraw cywilnych spoczywa na sądach rejonowych. To one rozpoznają w pierwszej instancji zdecydowaną większość spraw.
Sądem nadrzędnym nad sądem rejonowym jest sąd okręgowy. Okręg sądowy składa się z kilku sądów rejonowych. W sądach okręgowych orzekają sędziowie o dłuższym stażu i większym doświadczeniu w zawodzie.
Konstytucja RP przewiduje zasadę dwuinstancyjności postępowań sądowych. Oznacza to, że od każdego niekorzystnego wyroku możemy zawsze odwołać się do sądu wyższego rzędu.
Nie można dać się zwieść nazwie „sąd apelacyjny” – od wyroku sądu rejonowego apelacja przysługuje nam do sądu okręgowego.
Sąd okręgowy działa nie tylko jako sąd odwoławczy, lecz rozpatruje w pierwszej instancji pewne kategorie spraw, które ustawodawca uznał za bardziej skomplikowane. W tego rodzaju sprawach pozew wnosimy do sądu okręgowego, a apelacje od jego wyroku rozpatruje sąd apelacyjny.
Sąd apelacyjny jest nadrzędny nad sądem okręgowym. Obszar apelacji składa się z co najmniej dwóch sądów okręgowych. Orzekają w nim sędziowie o dłuższym stażu zawodowym niż sędziowie sądów okręgowych. Orzeczenia sądów apelacyjnych bardzo często są publikowane w czasopismach prawniczych i podobnie jak w przypadku Sądu Najwyższego kształtują praktykę prawa.
W przeciwieństwie do sądu okręgowego, sąd apelacyjny jest wyłącznie sądem odwoławczym czyli nigdy nie rozpoznaje spraw w pierwszej instancji.
Sąd Najwyższy pełni rolę nadrzędną wobec całego systemu sądów powszechnych i stoi poza strukturą instancyjną. Sąd Najwyższy rozpoznaje skargi kasacyjne od wyroków sądów drugiej instancji, jednak nie działa jako trzecia instancja. Nie w każdej sprawie można odwołać się do Sadu Najwyższego. Nawet w wypadku gdy przepisy przewidują taką możliwość, to nie oznacza, że Sąd Najwyższy jest zobowiązany do przyjęcia danej sprawy. Aby Sąd Najwyższy przyjął sprawę muszą istnieć określone ważne przyczyny, które uzasadniają dopuszczenie takiego nadzwyczajnego odwołania. Mówiąc w uproszczeniu, za dopuszczeniem takiej możliwości musi przemawiać interes publiczny.
Instancyjność postępowania cywilnego
W przypadku gdy w danej sprawie w pierwszej instancji orzekał sąd rejonowy apelację od jego wyroku wnosimy do sądu okręgowego. Wyrok sądu okręgowego wydany na skutek rozpoznania apelacji jest prawomocny i co do zasady kończy postępowanie. W niektórych przypadkach istnieje jednak możliwość jego zaskarżenia do Sądu Najwyższego.
Postępowanie odwoławcze z sądem rejonowym w pierwszej instancji.
Z kolei gdy dana sprawa była od początku rozpatrywana przez sąd okręgowy, działający jako sąd pierwszej instancji, to od wyroku możemy odwołać się do sądu apelacyjnego. Wyrok, który zapadanie w sądzie apelacyjnym będzie prawomocny i co do zasady zakończy postępowanie. W części spraw możliwe jednak będzie wniesienie od niego skargi kasacyjnej do Sądu Najwyższego.
Postępowanie odwoławcze z sądem okręgowym w pierwszej instancji
Znajomość struktury sądownictwa cywilnego jest ważna, jednak nie daje nam jeszcze odpowiedzi na pytanie do którego konkretnie sądu należy wnieść sprawę. Kwestia wyboru pomiędzy sądem okręgowym i rejonowym jest jednak tematem na tyle obszernym, że wymaga odrębnego wpisu.
Kwestia możliwości wniesienia skargi kasacyjnej do Sądu Najwyższego jest bardzo skomplikowanym problemem, dlatego również zajmiemy się nią odrębnie. Zgodnie z naturalnym tokiem procesu nastąpi to po omówieniu postępowania w drugiej instancji.
