Nikt nie jest sędzią we własnej sprawie. To powiedzenie należy uzupełnić o zastrzeżenie,że nie jest również dobrze być swoim własnym adwokatem. Osobiste zaangażowanie w spór wyłącza obiektywny osąd sytuacji i paradoksalnie utrudnia ochronę własnych interesów. Kiedy czeka nas sprawa sądowa warto rozważyć skorzystanie z usług pełnomocnika. 

Nie tylko adwokat i radca prawny

Sala sądowa nieodłącznie kojarzy się widokiem odzianych w togi adwokatów i radców prawnych. Wbrew pozorom kodeks postępowania cywilnego ustanawia jednak całkiem szeroki katalog pełnomocników procesowych. Ich uprawnienia są jednak zróżnicowane.

Adwokaci i radcowie prawni

Adwokaci i radcowie prawni, jako profesjonalni prawnicy, tworzą podstawową i uniwersalną kategorię pełnomocników procesowych. Oznacza to, że mogą reprezentować klientów w każdym rodzaju spraw. Wyłącznie adwokat lub radca prawny może zostać wyznaczony pełnomocnikiem z urzędu.

Przymus adwokacki/radcowski

W przypadku rozpoznawania sprawy przez Sąd Najwyższy strona nie może działać samodzielnie i jest zobowiązana do korzystania z zastępstwa adwokata lub radcy prawnego. Obowiązek ten rozciąga się również na czynności dokonywane przed innymi sądami, lecz związane z postępowaniem przed Sądem Najwyższym.

Przykład:

Skargę kasacyjną do Sądu Najwyższego należy wnieść za pośrednictwem sądu, który wydał kwestionowany przez nas wyrok. Przymusem adwokacko-radcowskim jest objęte nie tylko samo występowanie przed Sądem Najwyższym, w przypadku gdy przyjmie on skargę, lecz również jej sporządzenie i podpisanie.

Osoby sprawujące zarząd majątkiem lub interesami strony lub pozostające ze stroną w stałym stosunku zlecenia.

Pełnomocnikiem strony w postępowaniu cywilnym może być osoba sprawująca zarząd jej majątkiem lub interesami. Uprawnienie takiej osoby wynika z relacji pozaprocesowych łączących ją ze stroną. Ustawodawca uznał, że w sytuacji gdy dana sfera życia została przez nas oddana do zarządzania innej osobie, to należy jej umożliwić również reprezentowanie nas w sądzie. Prowadząc nasze sprawy na co dzień będzie w nich bowiem lepiej zorientowana.

Zarząd nie musi obejmować całości naszego majątku lub interesów, może się ograniczać do ich wyodrębnionej części. Osoba sprawująca zarząd majątkiem działa w naszym imieniu, ma prawo do podejmowania na nasz rachunek czynności faktycznych i prawnych.

Przykład:

Mieszkamy na stałe za granicą, ale dysponujemy w kraju majątkiem w postaci domu, samochodu itp., który powierzyliśmy w zarząd innej osobie. Nie chodzi o grzecznościowe przypilnowanie naszego majątku przez sąsiada, lecz prawo do zarządzania nim – np. prawo do wynajmowania mieszkania i samochodu, zawierania umów dotyczących dostawy mediów, dysponowanie środkami pieniężnymi w naszym imieniu, sprzedawanie i kupowanie rzeczy w naszym imieniu itd.

Pełnomocnikiem może być również osoba pozostająca z nami w stałym stosunku zlecenia, o ile sprawa wchodzi w zakres tego zlecenia.

Przykład:

Prowadzimy szeroko zakrojoną działalność gospodarczą, w ramach której jesteśmy m.in, właścicielem restauracji. Lokalem na co dzień zarządza wynajęty przez nas manager. W sprawach dotyczących działalności restauracji, np. gdy zostaniemy pozwani przez klienta o odszkodowanie za rzekome zatrucie, naszym pełnomocnikiem może być manager.

Zarówno zarząd, jak i zlecenie musi mieć charakter stały. Pełnomocnikiem nie może być osoba, z którą zawarliśmy pozorną umowę zarządu lub zlecenia, nakierowaną w rzeczywistości wyłącznie na reprezentowanie nas w konkretnej, pojedynczej sprawie, Sąd jest uprawniony do zbadania czy stosunek zarządu lub zlecenia rzeczywiście istnieje, czy został sztucznie wykreowany tylko na potrzeby procesu.

Pełnomocnicy, których umocowanie wynika ze stosunku zarządu lub zlecenia nie muszą mieć wykształcenia prawniczego.

Członkowie rodziny

Pełnomocnikami w postępowaniu cywilnym mogą być również krewni strony: rodzice (również adopcyjni), małżonek, rodzeństwo, dzieci (również adoptowane), oraz pozostali zstępni strony (tj. wnuki, prawnuki itd.). Krewni strony nie muszą się legitymować wykształceniem prawniczym.

Współuczestnicy sporu

Zdarzają się sytuacje, gdy po jednej stronie procesu występuje kilka osób, np. właściciel mieszkania pozywa o zaległy czynsz kilku najemców, wspólnie zajmujących lokal. W takich sprawach osoba występująca po tej samej stronie może zostać naszym pełnomocnikiem. Oczywiście taki pełnomocnik nie musi być prawnikiem.

Pracownicy

Pełnomocnikiem osoby prawnej lub przedsiębiorcy, w tym nieposiadającego osobowości prawnej, może być również ich pracownik.

Pełnomocnicy uprawnieni do występowania w ściśle określonych sprawach

Opisana wyżej przypadki mogą dotyczyć wielu różnych kategorii spraw. Przepisy ustanawiają ponadto grupę pełnomocników, których uprawnienia wynikają z wykonywania pewnych zawodów lub funkcji i ograniczają się wyłącznie do pewnych specyficznych rodzajów sporów.

Sprawy z zakresu własności przemysłowej

W sprawach z zakresu prawa własności przemysłowej, tj. dotyczących wynalazków, wzorów użytkowych, wzorów przemysłowych, znaków towarowych, pełnomocnikiem procesowym może być rzecznik patentowy. Rzecznicy patentowi są zawodem zaufania publicznego, powołanym do świadczenia pomocy w sprawach własności przemysłowej, lecz nie muszą mieć wykształcenia prawniczego.

W sprawach związanych z ochroną własności przemysłowej pełnomocnikiem twórcy projektu wynalazczego może być również przedstawiciel organizacji, do której zadań statutowych należą sprawy popierania własności przemysłowej i udzielania pomocy twórcom projektów wynalazczych.

Sprawy o ustalenie i zaprzeczenie pochodzenia dziecka oraz o alimenty

W tego rodzaju sprawach pełnomocnikiem może być również przedstawiciel właściwego w sprawach z zakresu pomocy społecznej organu jednostki samorządu terytorialnego oraz organizacji społecznej, mającej na celu udzielanie pomocy rodzinie.

Sprawy związane z prowadzeniem gospodarstwa rolnego

Pełnomocnikiem rolnika w takich sprawach może być również przedstawiciel organizacji zrzeszającej rolników indywidualnych, której członkiem jest strona.

Sprawy konsumenckie

W sprawach dotyczących ochrony praw konsumenta, jego pełnomocnikiem może być przedstawiciel organizacji, do której zadań statutowych należy ochrona konsumentów.

***

Przedstawienie ustawowego katalogu to dopiero początek tematu pełnomocników. W następnych wpisach omówię m.in. konsekwencje ustanowienia pełnomocnika, zakres jego uprawnień, skutki działania w charakterze pełnomocnika osoby nieuprawnionej oraz porady jak wybrać pełnomocnika.