W telewizyjnych relacjach z głośnych spraw sądowych oraz w serialach prawniczych często spotykamy się ze stwierdzeniem, że pozew został odrzucony. Nie zawsze odpowiada to prawdzie, co wynika z niezrozumienia co właściwie oznacza „odrzucenie pozwu”.

Odrzucenie a oddalenie

O odrzuceniu pozwu albo apelacji słyszmy często w kontekście wyniku sprawy. W takim rozumieniu odrzucenie pozwu oznacza przegranie sprawy przez powoda. Jest to jednak rozumienie błędne. Odrzucenie pozwu oznacza, że sprawa nie zostanie osądzona. Sąd odrzuca pozew w wypadku dostrzeżenia przeszkód uniemożliwiających merytoryczne rozstrzygnięcie sprawy.

O przegranej powoda mówimy w przypadku oddalenia, i to nie pozwu, lecz powództwa. Powództwo to żądanie, którego uwzględnienia domaga się powód i którego ocena stanowi przedmiot całego procesu. Pozew jest pismem procesowym, w którym formułuje się powództwo. Innymi słowy pomiędzy pozwem, a powództwem istnieje relacja, jak pomiędzy formą, a treścią. Wyrażenie „odrzucenie pozwu” stanowi więc podkreślenie faktu, że sprawa zakończy się na etapie wstępnym, a sąd w ogóle nie przejdzie do oceny stanowisk stron.

Podstawy odrzucenia pozwu

1. Niedopuszczalność drogi sądowej

Pozew zostanie odrzucony jeżeli sprawa nie nadaje się do rozpoznania przez sądy cywilne.

2. Stan sprawy w toku

Sąd odrzuci pozew jeżeli okaże się, że między tymi samymi stronami toczy się już sprawa o to samo roszczenie. Ta zasada ma na celu zapobieżenie sytuacji, w której doszłoby do wydania dwóch wyroków w tej samej sprawie.

3. Powaga rzeczy osądzonej

Prawomocnemu wyrokowi przysługuje tzw. powaga rzeczy osądzonej. Oznacza to, że spór między stronami został ostatecznie osądzony i wykluczone jest ponowne rozpoznanie tej samej sprawy. Stworzenie stanu pewności prawnej jest podstawowym celem procesu. Osiągnięcie takiego celu byłoby niemożliwe gdyby strona niezadowolona z wyroku mogła ponownie wszczynać tę samą sprawę, aż do osiągnięcia satysfakcjonującego rezultatu.

4. Brak zdolności sądowej jednej ze stron

Zdolność sądowa to możliwość bycia stroną postępowania cywilnego. W uproszczeniu można powiedzieć, że jest ona tożsama z podmiotowością prawną. Oznacza to, że skoro można mieć określone prawa i obowiązki, to można również występować w dotyczących ich procesach.

Z brakiem zdolności sądowej mamy do czynienia w sytuacji, gdy jako strona w sprawie została oznaczona jednostka, która nie jest samodzielnym podmiotem prawa.

Przykład:

Konsument nabył wadliwy towar w sklepie będącym częścią wielkiej sieci, należącej do pewnej spółki. Pozew o zwrot pieniędzy albo wymianę towaru na nowy powinien być skierowany przeciwko spółce. Jeżeli pozwany zostanie sklep w mieście X zajdzie brak zdolności sądowej po stronie pozwanego.

Z brakiem zdolności sądowej będziemy mieli również do czynienia w przypadku oznaczenia jako strony pewnej nieformalnej grupy osób, której ustawa nie przyznaje podmiotowości prawnej, jak np. komitet rodzicielski w szkole czy komitet osiedlowy powołany przez mieszkańców do rozwiązania jakiegoś lokalnego problemu.

5. Brak zdolności procesowej powoda

Zdolność procesowa jest jednym z atrybutów zdolności sądowej. Oznacza możliwość samodzielnego działania w postępowaniu. Z brakiem zdolności procesowej mamy więc do czynienia w sytuacji, gdy dana osoba wprawdzie może być podmiotem praw i obowiązków, ale nie może ich wykonywać samodzielnie. Taka sytuacja dotyczy osób małoletnich i ubezwłasnowolnionych, które wystąpiły z pozwem same, a nie poprzez swojego przedstawiciela ustawowego (rodzica, opiekuna, kuratora).

Odrzucenie pozwu z uwagi na brak zdolności procesowej dotyczy tylko powoda, ponieważ wskazanie przedstawiciela ustawowego jest jedynym z wymogów formalnych pozwu. W przypadku jego niedopełnienia i nieusunięcia tej wady na wezwanie sądu pozew zostanie zwrócony.

6. Braki w składzie oragnu jednostki organizacyjnej będącej powodem

Brak w składzie organu dotyczy podmiotów zbiorowych, takich jak spółki czy stowarzyszenia. Z taką sytuacją mamy do czynienia w sytuacji gdy organ nie jest właściwie obsadzony np. wygasła kadencja zarządu, a nie powołano nowego, albo ze składu organu ustąpiła część członków i brak jest kworum wymaganego do skutecznego działania.

7. Brak jurysdykcji krajowej

Brak jurysdykcji krajowej zachodzi w sytuacji, gdy sprawa należy do właściwości sądów innego państwa. Strony mogą umówić się jednak o poddanie sporu pod rozstrzygnięcie polskich sądów. W związku z tym pozew zostanie odrzucony z uwagi na brak jurysdykcji krajowej tylko w wypadku gdy pozwany podniesie taki zarzut, jeszcze przed wdaniem się w polemikę z twierdzeniami powoda.

8. Zapis na sąd polubowny

W stosunkach cywilnoprawnych możliwe jest stosowanie przez ich strony alternatywnych metod rozwiązywania sporów. Jedną z nich jest poddanie istniejących albo przyszłych sporów pod rozstrzygnięcie sądu polubownego, czyli tzw. arbitraż. Jeśli jedna ze stron umowy o arbitraż  pozwie przeciwnika przed sąd państwowy pozew zostanie odrzucony. Stanie się tak jednak tylko na zarzut pozwanego, zgłoszony przed wdaniem się w spór co do istoty sprawy.

9. Brak opłacenia kaucji przez powoda

W pewnych sytuacjach pozwany może żądać, aby sąd zobowiązał powoda do złożenia kaucji na zabezpieczenie kosztów procesu, jakie musiałby on zwrócić przeciwnikowi w razie przegranej. Brak złożenia kaucji w terminie skutkuje odrzuceniem pozwu.

Pozwany może zażądać kaucji w sytuacji gdy pozew jest wnoszony przez cudzoziemca, który nie ma miejsca zamieszkania w Unii Europejskiej. W przypadku takich osób egzekucja kosztów postępowania mogłaby się bowiem okazać niemożliwa.

Innym przypadkiem możliwość żądania przez pozwanego kaucji jest specyficzna sytuacja, gdy wspólnik spółki z ograniczoną odpowiedzialnością lub akcjonariusz spółki akcyjnej występuje z pozwem o naprawienie szkody wyrządzonej spółce. Wspólnik ma takie prawo jeśli sama spółka nie wytoczyła takiego powództwa w ciągu roku od zdarzenia, które miało spowodować szkodę. Ustawodawca prawdopodobnie założył, że skoro zarząd spółki nie zdecydował się na wniesienie pozwu, to istnieją poważne wątpliwości co do zasadności takiego powództwa. Wymóg złożenia kaucji ma więc zapobiegać pieniactwu ze strony wspólników.

Wady usuwalne

Braki wymienione w punktach 4, 5 i 6 spowodują odrzucenie pozwu tylko w sytuacji, gdy nie zostaną usunięte w terminie wskazanym przez sąd.

Usunięcie braku zdolności sądowej nie zawsze będzie możliwe. Decydują o tym przepisy prawa materialnego dotyczące podmiotu, który mógłby w danej sprawie występować w charakterze strony. Trudno tu o sformułowanie jakiejś generalnej reguły.

Braki w zakresie zdolności procesowej mogą być usunięte poprzez uzyskanie przez stronę tej zdolności i potwierdzenie swoich wcześniejszych działań (np. w przypadku wniesienia pozwu na krótko przed 18 urodzinami) albo przez wstąpienie do sprawy przedstawiciela ustawowego i zatwierdzenie czynności dokonanych samodzielnie przez powoda.

Braki w składzie organów mogą zostać uzupełnione w trybie przewidzianym w przepisach regulujących funkcjonowanie danego typu jednostek organizacyjnych, np. przez wybór brakujących członków zarządu spółki.